Prospect Teorisi ve Yatırımcı Kararları

Bir önceki yazımızda yatırımcıların fiyat hareketleri karşısındaki duygusal tepkilerini ve bu tepkilerin davranışlarına nasıl yansıdığını ele almıştık. Bu yazımızda, Davranışsal Finans’ın temel taşlarından biri olan Prospect Teorisi üzerinde duracağız. Nobel ödüllü bu teori, yatırımcıların rasyonel karar verme süreçlerine karşı çıkan güçlü bir argüman sunuyor.

Davranışsal Finans ve Etkin Pazar Hipotezi Çatışması

Davranışsal Finans, yatırımcıların rasyonel kararlar veremeyeceğini ve finansal piyasaların etkin olamayacağını savunur. Bu, Etkin Pazar Hipotezi’nin en temel varsayımı olan “rasyonel yatırımcı” fikrine tamamen zıttır. Etkin Pazar Hipotezi, piyasaların etkin çalıştığını ve yatırımcıların tüm mevcut bilgileri doğru bir şekilde fiyatlara yansıttığını öne sürerken, Davranışsal Finans, yatırımcıların irrasyonel davranışlar sergilediğini ve duygularının karar süreçlerini büyük ölçüde etkilediğini gösterir.

Son 20 yılda yapılan çalışmalar, Davranışsal Finans’ın haklılık payını artırmıştır. İnsanların, özellikle finansal kararlarda, rasyonellikten ne kadar uzaklaşabildiklerini ortaya koyan sayısız araştırma yapılmıştır. Örneğin:

• İnsanların geçmiş fiyat hareketlerinden geleceği tahmin etme eğilimi,
• Duygusal tepkilerle hızlı alım-satım yapma kararları,
• Zararı kabullenememe gibi durumlar.

Nobel Ödülleri ve Davranışsal Finans

Davranışsal Finans’ın öncülerinden Daniel Kahneman ve Amos Tversky, finansal kararlardaki irrasyonelliği ispatlamak adına çok sayıda matematiksel ve deneysel çalışma gerçekleştirmiştir. Kahneman, 2002 yılında bu alandaki katkılarından dolayı Nobel Ekonomi Ödülü’nü almıştır. 2017 yılında ise Richard Thaler, Davranışsal Finans’a yaptığı katkılar nedeniyle aynı ödüle layık görülmüştür. İlginç bir şekilde, Davranışsal Finans’ın bu önemli isimleri, Etkin Pazar Hipotezi’nin öncülerinden Eugene Fama ile birlikte Nobel ödülünü paylaşmışlardır. Bu, iki zıt görüşün bilime katkılarından dolayı ödüllendirilmesi açısından dikkat çekicidir.

Prospect Teorisi: Kazanç ve Zararın Psikolojik Etkisi

Daniel Kahneman’ın geliştirdiği ve Nobel ödülü kazanmasını sağlayan Prospect Teorisi, insanların kazanç ve zarar karşısındaki duygusal tepkilerini inceleyen bir teoridir. Teori, yatırımcıların kazançtan çok, zarara karşı daha duyarlı olduklarını ve bu durumun yatırım kararlarını nasıl etkilediğini açıklar.

Teorinin Temel İlkesi: Asimetrik Duygusal Etki

• İnsanlar kazandıklarında mutlu olur, kaybettiklerinde ise mutsuz olurlar. Ancak bu duygular arasında asimetrik bir ilişki vardır.
• Örneğin, bir yatırımcı %10 kazandığında 2 birim mutluluk yaşarken, %10 kaybettiğinde 4 birim mutsuzluk hisseder. Zararın duygusal etkisi, kazancın etkisinden iki kat daha büyüktür.

Bu, yatırımcıların şu iki tipik davranışı sergilemesine neden olur:

1. Kârı Hemen Cebe Koyma Eğilimi: Yatırımcı, kazanç elde ettiğinde, “Zarara dönüşmeden önce kârı alayım” düşüncesiyle pozisyonu hızlıca kapatır.
2. Zararı Kabullenememe: Zarar eden bir pozisyonda, yatırımcı zararı realize etmek yerine daha büyük zararlara katlanır. Çünkü zararını kabul etmek psikolojik olarak daha acı vericidir.

Zararına Satmam Teorisi

Prospect Teorisi’nin Türkçede basitçe “Zararına Satmam Teorisi” olarak adlandırılabileceğini söyleyebiliriz. Yatırımcıların zarar eden pozisyonlarını kapatmaktan kaçınma davranışı, bu teorinin temel çıktılarından biridir. İşte bu eğilim, piyasada sıkça rastlanan şu davranışlara yol açar:

• Kâr eden yatırımlar kısa sürede satılır, bu da potansiyel kazançların önüne geçer.
• Zarar eden yatırımlar ise satılmaz ve zarar büyür. Bu durumda yatırımcı, hem duygusal hem de finansal açıdan zarar görür.

Yatırımcıların Zirve Takıntısı

Yatırımcıların en büyük hatalarından biri de, satış sonrası fiyat hareketlerine odaklanmalarıdır. Örneğin:

• Bir yatırımcı, 5 TL’den aldığı bir hissede %10 kâr yapıp 5,50 TL’de satış yapar. Ancak fiyatın 5,60 TL’ye çıkması, yatırımcının “yanlış yerde sattım” düşüncesiyle kendini kötü hissetmesine yol açar.
• Halbuki, aynı yatırımcı 10 gün içinde %10 kâr ederek oldukça başarılı bir işlem yapmıştır.

Bu durum, yatırımcıların hedeflerini önceden belirlemeleri ve zararı sınırlamak için stop-loss emirlerini kullanmaları gerektiğini gösterir. Prospect Teorisi, disiplinli bir yatırım stratejisinin önemini bir kez daha vurgular.

Prospect Teorisi’nin Yatırımcı Davranışlarına Etkisi

Daniel Kahneman’ın çalışmaları, yatırımcıların kâr ve zarar karşısındaki tutumlarını yeniden düşünmelerini sağlamıştır. İşte bu teoriden çıkarılabilecek birkaç önemli ders:

1. Duygusal Karar Vermekten Kaçının: Zararın psikolojik etkisini anlamak, daha disiplinli kararlar almanıza yardımcı olur.
2. Kâr ve Zarar Hedefleri Belirleyin: Her işlem için net bir kâr hedefi ve zarar limiti belirleyin. Bu, irrasyonel davranışlardan kaçınmanızı sağlar.
3. Satış Sonrası Pişmanlığı Azaltın: Satış sonrası fiyat hareketlerini takip etmek yerine, kazancınızı ve hedeflerinizi değerlendirin.

Prospect Teorisi, yatırımcıların kazanç ve zarar karşısındaki psikolojik hassasiyetlerini anlamak için kritik bir çerçeve sunar. Zararı kabullenmekte zorlanma ve kârı erken realize etme eğilimleri, yatırımcıların performansını doğrudan etkiler. Bu teori, rasyonel olmayan yatırım davranışlarını açıklamakla kalmaz, aynı zamanda daha sağlıklı kararlar almak için stratejik öneriler sunar.

Bir sonraki yazımızda, Prospect Teorisi’nin piyasa dinamikleri üzerindeki etkilerini daha detaylı inceleyeceğiz.